Korunmaya değer kültürel, tarihsel ve doğal varlıkları, İzmir’i mutlaka görülmesi gereken şehirlerden biri yapıyor. İzmir’de UNESCO'ya bağlı Dünya Mirasları Komitesi tarafından belirlenen kriterleri karşılayan iki muhteşem antik kent yer alıyor: Bergama ve Efes.
Efes ve Bergama’dan sonra İzmir’de dört yeni alanın daha dünya mirası olarak tescillenmesi ve İzmir’in dünyada en çok UNESCO Dünya Mirası Alanı’na sahip şehirlerden biri olması için kentin farklı kurumları birlikte çalışıyor. Dünya Mirası Listesi’ne alınması için çalışılan dört yeni alan; İzmir Tarihi Liman Kenti, Birgi, Gediz Deltası ile Çandarlı, Çeşme ve Foça kalelerinin içinde yer aldığı Ceneviz Ticaret Yolu.
Bu alandaki vizyon ortaklığı çerçevesinde İzmir Büyükşehir Belediyesi ve İzmir Vakfı’nın davetiyle, Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri, ilçe belediyeleri ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri 9 Nisan 2021’de Bergama’da “İzmir Turizmi ve UNESCO Dünya Mirası Alanları” çalıştayında buluştu. İzmir’in farklı UNESCO alanlarında görev alan ekipler, çalıştayda bir araya gelerek, mevcut yapılanmaları ve kısa dönemdeki hedeflerini paylaştıktan sonra ortaklık yapabilecekleri başlıkları ve yaratılacak iş birliklerini değerlendirdi.
Dünyanın İzmir Mirası, kuzeyde Bergama’ya, güneyde Efes’e, doğuda Birgi’ye, kent merkezinde Kemeraltı ve Gediz Deltası’na, kıyılarda ise Çeşme, Dikili ve Foça olmak üzere İzmir’in tüm bölgelerine uzanıyor. Bu koordinasyon ağı sayesinde İzmir’in herhangi bir UNESCO alanına gelen turistlerin, diğer miras alanlarına erişimini de sağlamak hedefleniyor.
UNESCO Dünya Mirası nedir?
Birleşmiş Milletler’in özel bir kurumu olarak 1946 yılında kurulan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), uluslararası önem taşıyan ve bu nedenle takdire ve korunmaya değer doğal oluşumlara, anıtlara ve sitlere “Dünya Mirası” statüsü tanıyor. 1972 tarihli Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi’ni kabul eden üye devletlerin UNESCO’ya başvurusuyla başlayan ve Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) ve Uluslararası Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) uzmanlarının başvuruları değerlendirmesi sonunda tamamlanan bir işlem dizisinden sonra aday varlıklar Dünya Miras Komitesi’nin kararı doğrultusunda bu statüyü kazanıyor.
UNESCO Dünya Mirası Alanları ve Türkiye
1972 Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi’ne göre oluşturulan ve Dünya Mirası Komitesi tarafından belirlenen Dünya Mirası Listesi'nde Dünya Miras Alanı olarak ilan edilen bin 121 miras alan yer alıyor. Bunlardan 869’u kültürel, 213’ü doğal ve 39’u karma (doğal ve kültürel) miras alanları. Türkiye’nin UNESCO listesinde 16’sı kültürel, 2’si karma olmak üzere 18 miras alanı bulunuyor. Bunların ikisi, Efes ve Bergama İzmir’de yer alıyor.
İzmir’in Dünya Mirası Alanları
Efes
İzmir’in Selçuk ilçesinde bulunan Efes Antik Kenti; Efes Ören Yeri, Meryem Ana Evi, Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Bazilikası, Çukuriçi Höyük olmak üzere toplam dört bileşenle UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alıyor. Türkiye’nin en büyük açık hava müzelerinden biri unvanına sahip Efes Antik Kenti’ni her yıl milyonlarca kişi ziyaret ediyor. Efes’te antik dünyanın en büyük açık hava tiyatrosu Büyük Tiyatro, antik dünyanın yedi harikasından biri Artemis Tapınağı ve yine önemli bir mimari değer olarak tanımlanan Celsus Kütüphanesi yer alıyor. Efes, Küçük Menderes Deltası sulak alanın da parçası.
Efes’in alan yönetimi revizyon planı, Efes Selçuk Beledisi, İzmir Büyükşehir Belediyesi ve İzmir Vakfı ortaklığında yürütülüyor. Revizyon planının, haziran sonuna kadar tamamlanması planlanıyor.
Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı
Bergama, İzmir'de UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan bir diğer kültür miras alanı. Bergama Akropolü, içindeki kütüphane binası ile antik dünyada önemli bir eğitim merkezi ve Pergamon Krallığı'nın yönetim merkeziydi. Akropol ayrıca en dik antik tiyatroya ve ilk psikiyatri hastanesi olan Asklepion Sağlık Merkezi ve Kutsal Alanı’na ev sahipliği yapıyor.
Bergama’nın UNESCO alan yönetimini Bergama Belediyesi yürütüyor.
İzmir Tarihi Liman Kenti
Bugün tarihi İzmir olarak adlandırılan ve İzmir’e antik liman kenti olma özelliği sağlayan bölge, 19. yüzyılda bu liman kentine bir giriş kapısı olarak inşa edilen Konak Pier’den başlayarak Kadifekale’ye kadar uzanıyor. UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde İzmir Tarihi Liman Kenti başlığıyla yer alan bu alanda Konak Meydanı ve Saat Kulesi gibi İzmir’in öne çıkan sembolleri bulunuyor; ayrıca zaman içinde iç limanın dolmasıyla genişleyen Kemeraltı Çarşısı ile dünyanın en eski ve en büyük açık hava alışveriş merkezlerinden birini de barındırıyor.
İzmir Tarihi Liman Kenti’nin UNESCO süreci İzmir Valiliği, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, İzmir Kalkınma Ajansı ve TARKEM ortaklığında yürütülüyor. İzmir Tarihi Liman Kenti’nin daimi listeye girmesi için geçtiğimiz ay Basmane’de, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından alan başkanlığına tahsis edilen binada UNESCO Koordinasyon ve İletişim Ofisi açıldı. Farklı kurumların temsilcilerinden oluşan uzmanlar burada, bir yıl boyunca alan yönetim planının hazırlanması ve adaylık dosyası çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu olacak. İzmir Tarihi Liman Kenti’nin 2023 yılında Dünya Miras Listesi adaylık dosyasının sunulması planlanıyor.
Birgi
Ödemiş’e bağlı Birgi UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alıyor. Birgi, yüksek taş evleri ve ahşap pencereleriyle geleneksel mimari dokusunu koruyan, yemyeşil bir coğrafyanın içinde bulunuyor. 5 bin yıl öncesine uzanan tarihiyle Birgi’de geçmişten günümüze gelen konakların yanı sıra türbeler, camiler ve hamamlar yer alıyor.
Birgi UNESCO alan yönetimini Ödemiş Belediyesi yürütüyor. Birgi’de belediyeye yetki veren protokol imzalanarak alan başkanlığının atanması aşamasına gelindi.
Foça, Çandarlı ve Çeşme Kaleleri
Akdeniz’den Karadeniz’e Kadar Ceneviz Ticaret Yolu’nda Kale ve Sur Yerleşimleri başlığında Türkiye’den farklı noktalarla birlikte yer alan Foça, Çandarlı ve Çeşme kaleleri, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alıyor.
Ceneviz kalelerinin UNESCO alan yönetimini Turkey One Derneği yürütüyor.
Gediz Deltası
İzmir’in yanı başında yer alan Gediz Deltası, doğadan kopmadan modern bir şehirde yaşanılabileceğinin en güzel göstergesi. İzmir gibi büyük bir metropol, içinde yüzlerce kuş ve canlı türüne ev sahipliği yapan, Türkiye’nin en geniş kıyı sulak alanlarından Gediz Deltası’nı barındırıyor. Türkiye’deki tuz üretiminin yaklaşık üçte birini karşılayan delta, aynı zamanda İzmirli balıkçı ve çiftçilerin de üretim alanı. Gediz Deltası, barındırdığı farklı habitatlar sayesinde binlerce canlıya yaşam ortamı sunan uluslararası öneme sahip nadir sulak alanlardan biri. Dünya ölçeğinde Önemli Doğa Alanı ve Önemli Kuş Alanı olan Gediz Deltası’nın UNESCO Dünya Doğa Mirası Listesi'ne alınması için geçtiğimiz yıl İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından resmi adaylık başvurusu yapıldı. Gediz Deltası’nın geçici listeye girmesi için çalışmalar Doğa Derneği ve büyükşehir belediyesi tarafından yürütülüyor.